تحقیقات عالمان ژرف اندیش بر این باور قرار گرفت که سخن دوم که تأثیر عمل را در عالم واقع ارزیابی نموده­اند صحیح است و این نظریه با «قرآن» و «عقل» و «شهود» منطبق است. ارزیابی بزرگانی نظیر امام خمینی (انوار الهدایة 1/55وصحیفه امام16/140) وعلامه طباطبائی (المیزان1/92وج6/374)واستادمطهری (مجموعه آثار 3/52وج2/528) واستادحسن زاده آملی(عیون مسائل النفس / 783) بر این دیدگاه استوار گشته است.

ظاهر آیاتی مانند:

«فمن یعمل مثقال ذره خیراً یره»(زلزال/7)

و«جزاءًوفاقاً»(نباء/26)

و«ووجدواماعملواحاضراً»کهف/49)و...

تصریح برصحت فرمایش این بزرگان دارد.

در نتیجه،اعمال حقائقی هستند که از حقیقت ما غیرقابل انفکاک بوده وطبعاماراازوجودشان بهره مند مینماید.

ماه مبارک رمضان یک بستر مهم زمانی است که به تصریح حضرت امام صادق (ع) «اول سال» است :

"شهر رمضان اول السنه" (التهذیب 4/332)

بدین معنا که اهل معنویت سلوک الهی خود را از این زمان آغاز می کنند(اقبال سیدبن طاوس/34)

وازسوی دیگر آن حضرت(ع)درسخنی دیگر فرمودند:

"اگر ماه رمضان را مؤمنی به کمال و سلامت به پایان ببرد تمام سال را به سلامت پشت سر خواهد گذاشت:اذا سلم شهر رمضان سلمت السنه"(التهذیب 4/333).

به اذعان عارفان ماه رمضان آنچنان استعداد و ظرفیتی دارد که می تواند همه نیازهای مهم معنوی انسان را در طول یکسال تأمین کند (ر.ک: المرقبات / 127) .

و شاید برای اثبات این مدعا غیر از راهی که در ابتداء این نوشتار به آن اشارت رفت که راه استدلال عقلی بود، بتوان از راه مکتب غنی اهل البیت (ع) نیز بهره گرفت که طبق دعای امام صادق(ع) در وداع با ماه رمضان (ر.ک: کافی4/165) از آن شفافتر دعای وداع امام سجاد(ع) با ماه رمضان است (ر.ک: دعای 45) ،که این حضرات برای این ماه حیات و شعور قائل بوده و با او سخن میگویند. پس چنین وجود زنده ای میتواند براساس یک سری از شرائط بمدت یکسال با عده ای همراه باشد .

خلاصه، ماه رمضان و اعمال آن یک «امراعتباری» نیست بلکه یک «حقیقت اصیل» است که با «عامل» خود متّحد شده و جان انسان مؤمن را میهمان فیوضات ربّانی خود می گرداند بطوری که تا یکسال یعنی درست ماه رمضان بعدی، میهمان خود را مورد بارش توفیقات معنوی می نماید، همانطوری که یک باران بموقع و بمقدار کافی یک درختی را پر از ثمرهای پی در پی می کند.

ماه مبارک بحکم «سالی که نیکوست از بهارش پیداست» می تواند یکسال معنویت و قرب الهی را برای انسان رقم بزند. (ر.ک: اقبال سید بن طاوس/34) و به تعبیر مرحوم مجلسی "یک رمضان گناه نکردن توفیق یکسال گناه نکردن را بدنبال خواهد داشت". (ملاذ الاخیار 7/177)

سؤال مهم معرفتی:

چگونه یک محدوده زمانی (ماه رمضان) می تواند یک سال اثربخشی مداوم را بدنبال داشته باشد؟

راههای مختلفی می تواند در مسیر پاسخگویی مطرح شود که برخی قرآنی و برخی حدیثی و برخی دیگر معرفتی است که اجمالاً مورد اشارت قرار می دهیم.

راه اول:

تأثیر محیّر العقول ماه رمضان بر ایام دیگر چه بسا بدین جهت باشد که در این ماه «شب قدر» قرار دارد و بر اساس روایات صحیحه­ای که از اهل بیت (ع) وارد شد شبی است که امور عالم و آدم برای یک سال مقدّر می شود.پس اگر در شب قدر مقدّرات یکسال رقم می خورد پس دور از ذهن نیست که توفیقات یکساله هم معیّن شود.(ر.ک: الوافی 11/361 ـ وسائل الشیعه 10/354 باب 32).

راه دوم:

و شاید تأثیر مهم این ماه در خصوصیت «استجابت دعا» باشد که خداوند متعال آن را در این ماه قرار داده، پیامبر اعظم (ص) در خطبه شعبانیه فرمود:

«یعطیهم اذا سألوه ویستجیب لهم اذا دعوه» (عیون الاخبار الرضا 1/255)

و پر واضح است که استجابت دعا می تواند محدودیت به زمان خاص و یا زمان کوتاه نداشته باشد، فردمؤمنی دعائی برای یک سالش بدرگاه احدیت برده باشد و به هدف استجابت نائل آید.

راه سوم:

راه معرفتی است که طبق بیان پیامبر خدا (ص) ماه رمضان ماه «میهمانی خدا» می باشد (امالی صدوق / 84) و «ضیافت رب الارباب» غیر از میهمانی های دیگر است و نه تنها ممکن است بلکه قطعی است که ضیافت الهی پذیرائی محدود به زمان و مکان نیست.(ر.ک: من لا یحضر الفقیه 2/60) در آن موطن و موقف میهمانی، همه و همه لطف و عنایت و فضل الهی است :

«و ما کان عطاء ربک محظوراً» (اسراء/20)

و به تصریح "ارباب عرفان" گرچه نزول اعطاء خاص الهی در یک لحظه صورت می گیرد امّا اثر آن از سال و قرن و عمر تجاوز می کند و سراسر وجود و شئون آدمی، مقهور آن «فیض اقدس» می شود.(شرح فصوص / 432 فص شیثی) چرا که در این «ضیافت الهی» سخن «معلم اول معرفت» یعنی رسول معظم اسلام (ص) سخن از «نظر الهی» است:

«اذا کان یوم منه نظر الله الیهم»(امالی طوسی/ 110)

و آیا می توانیم «نظر الهی» به یک شخص را به حققت معنا درک کنیم؟! همین قدر امام صادق (ع) برای اهل این معارف فرمود:

"دراین میهمانی، خدای متعال «جائزه» می دهد و جائزه او مانند جائزه دیگران نیست: «فازوا و ا... بجوائز لیست کجوائز العباد» (ثواب الاعمال / 89)".

قامت کوتاه و خمیده این قلم به هیچ عنوان توان دست یابی به این معارف بلند و عمیق مانند ضیافت الهی، اعطاء الهی، نظر الهی، جائزه الهی ندارد و لذا از ادامه­اش صرف نظر می کنیم!

اگرچه در این ماه اعمال بسیاری از روزه تا دعا و استغفار، قیام و قعود، سجده طولانی و قرائت قرآن و اطعام، در کتابهای حدیثی جمع آمده (ر.ک: وسائل الشیعه 10/350) امّا آنچه حضرات معصومین (ع) تأکید بیشتری بر آن دارند دو امر «ایجابی» و یک امر «سلبی» است:

دو امر انجام دادنی­اش:

یکی قیام اللیل یعنی شب زنده داری است و دیگری رسیدگی به امور مردمان و نیکی به آنان است. (کافی 4/66 ـ تهذیب 3/57 ـ فقیه 2/58).

وآن امر سلبی و پرهیز کردنی­اش «ترک معاصی» می باشد.

با انجام و توجه به این سه امر در صورت خلوص و پاکی می توان به ضیافت او نزدیک شد و توشه یکساله­ای را فراهم آورد.

ان شاءالله