بهارنیوز - حسن بهنام*
پیشرفت و توسعه ارتباط مستقیم و تنگاتنگی با بحث آموزش و پرورش به مفهوم عام کلمه دارد (نه لزوما وزارت آموزش و پرورش) . بنیان و اساس توسعه هر جامعه و کشوری، داشتن انسان‌های دانا و سالم است. دانایی محوری، مفهوم انسانی توسعه است. بدون وجود انسان‌های دانا و سالم، توسعه در حد یک بحث و یک آرزو خواهد ماند. با رصد اوضاع امروز جامعه، شاخص‌های این دو مؤلفه مهم توسعه، یعنی «¬دانایی و سلامت» را بسیار وخیم، نگران کننده، تهدید آفرین، فرصت سوز، هزینه افزا، بحرانی و برهم زننده نظم آینده جامعه در تمام حوزه‌های سیاسی، امنیتی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و. . . می‌توان تلقی کرد.

راه برون رفت از این وضعیت، تلاش برای آموزش بیشتر افراد جامعه است. رشد آگاهی‌ها و شعور و درک اجتماعی و مفاهمه ملی بین آحاد مردم و مدیران کشور، منجر به رشد سرمایه اجتماعی خواهد شد. ریشه بسیاری از معضلات و مشکلات امروز ما، فرهنگی و ناشی از فقر دانایی است. فقر دانایی الزاماً فقر سواد و مدرک تحصیلی نیست. دانایی، عنصر و جوهره و اساس رفتارهای درست و مبتنی بر عقلانیت است. اصلاً عقلانیت زاییده توسعه است و از سوی دیگر، "توسعه" به‌ خصوص توسعه سیاسی، فرآیندی است که ضرورتاً در بستر"عقلانیت" رشد می‌نماید.

توسعه یافتگی و عقلانیت چنان درهم تنیده هستند که جدایی آن‌ها قابل ‌تصور نیست. دوری از خشونت یا مهار و کنترل آن، تزریق آرامش در جامعه، سیاست‌گذاری‌ها، تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری‌های درست و علمی و کارشناسی خرد و کلان ملی که بر زندگی فرد فرد ما تأثیرگذارند و سلامت روحی، جسمی، اخلاقی و اجتماعی ما را به دنبال دارد، همه و همه دریک کلمه خلاصه می‌شود： "توسعه و عقلانیت". تأکید بر این نکته ضروری است که "مسیر توسعه کشور" از "پیشرفت و ارتقای فرهنگی" جامعه می‌گذرد که آن نیز بدون ارتقای سطح آگاهی، دانش، معرفت و فضیلت شهروندان جامعه میسر نیست.

به نظرمی رسد پیمودن این "مسیر"باید با رویکرد فرهنگی باشد تا مانایی و پایداری فرهنگی اتفاق افتد و یک راهش، خواندنِ کتاب‌های مفید و مؤثر است. بدون‌تردید و یقیناً یکی از ابزارهای بسیار مؤثر در توسعه فرهنگی، "کتاب" و استفاده مناسب از ظرفیت‌های آن در مسیر تعلیم و‌تربیت آحاد جامعه به‌ عنوان عناصر سازنده جامعه پویا و توسعه‌ یافته است. در واقع "کتابِ "خوب و مفید، خشت اول بنای توسعه است. هر شهروند ایرانی با هر کتابی که می‌خواند به ساختن این بنا کمک کرده است. در این میان بهترین و مؤثرترین رویکرد در سیاست گذاری برای تقویت فرهنگ مطالعه و کتابخوانی، تشویق، جذب و‌تربیت کودکان و نوجوانانِ ما- در خانه و مدرسه- است، یعنی پایه گذاری یک عادت خوب در سنین پایین.

البته نقش کتابخانه‌های آموزشگاهی مدارس ما- به عنوان موتور توسعه فرهنگ مطالعه- بسیار مهم‌تر و چشمگیرتر است.
یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد بین میزان استفاده از کتابخانه‌های آموزشگاهی و پیوند دانش آموزان با مدرسه رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. یعنی هرچقدر وضعیت کتابخانه مدرسه مطلوب‌تر باشد به همان‌اندازه نیز پیوند دانش آموزان با مدرسه بهتر است. همچنین بین میزان استفاده از کتابخانه‌های آموزشگاهی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
اما براساس آمارها و تحقیقات، فقدان یا وضعیت نامطلوب کتابخانه‌های آموزشگاهیِ مدارسِ کشور، بسیار ناامیدکننده است، به گونه‌ای که میزان استفاده دانش آموزان از آنها در سطح بسیار پایین بوده و یا اصلا استفاده نمی‌کنند. این بررسی‌ها نشان می‌دهد وضعیت کتابخانه‌های مدارس از لحاظ ساخت و فضا، تجهیزات فیزیکی، تعداد کتاب ومنابع کتابخانه ای، بودجه، ارائه خدمات، نیروی انسانی متخصص، استفاده از فناوری‌های جدید مانند رایانه، لوح‌های فشرده آموزشی و. . . با مشکل اساسی روبرو بوده و در تمام زمینه‌ها در حد استاندارد کتابخانه‌های مدارس نیستند و به طور کلی می‌توان گفت با چالش‌های جدی مواجه‌اند و توان پاسخگویی به نیازهای دانش آموزان را ندارند.

این در حالی است که امروزه جذابیت ها، قابلیت‌ها و ظرفیت‌های خیره کننده شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مجازی مانند تلگرام و. . . که توانسته‌اند کاربران پرشمار و روزافزونی را برای ساعت‌های طولانی به خود مشغول کنند، کارِ تشویق و‌ترغیب افراد به مطالعه کتاب را بسیار سخت‌تر و ضروری‌تر از قبل هم کرده است. اما همین رسانه‌های مجازی در کنار افزونگی اطلاعات و پیشرفت‌های شتابان فناوری اطلاعات، گرچه اطلاعات مورد نیاز را به سرعت در اختیار قرار می‌دهد اما با ایجاد چالش هایی برای جامعه امروزی و به خاطر تنوع در شیوه‌های دسترسی به منابع و همچنین پایین بودن سواد رسانه‌ای اغلبِ کاربران، موجب سردرگمی آنها خصوصا دانش آموزان شده است. تجهیز کودکان و نوجوانانِ امروز به اطلاعات و مهارت‌های لازم برای زندگیِ فردا توسط آموزش و پرورش، باعث می‌شود تا سایر نهادهای جامعه در ارائه نقش خود موفق‌تر عمل کنند. کتاب و کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی، ابزارهای مؤثری هستند که در کنارِ نظام آموزشیِ موجود، اطلاعات مورد نیاز را دراختیار دانش آموزان قرار می‌دهند.

چنین ضرورت هایی می‌طلبد متولیان امر سمت و سوی تلاش ها، طرح‌ها و برنامه‌های خود را برای «توسعه یادگیری»  به گونه‌ای سامان دهند که دانش آموزان در فضای کتابخانه‌ای مجهز و آکنده از زیبایی، جذابیت، شادی و نشاط، زندگی کنند، کاوش و مطالعه کنند، یادبگیرند، تجربه بیندوزند و تمرین مباحثه و تفکر انتقادی و گفت وگو نمایند و به این باور برسند که «کتاب، نماد آگاهی» است.
در فضای عمومی جامعه نیز می‌توان با تشویق و مشارکت مردم، گام‌های مؤثری در این زمینه برداشت و بازارکساد مطالعه را رونقی دوباره بخشید. تقویت راه‌های آسان و کم هزینه‌ای مانند: ایجاد ایستگاه مطالعه، طرح نذرکتاب-نذر دانایی، طرح کتابت را بخوان و جا بگذار، و. . . در مترو، اتوبوس، پارک ها، اداره ها، سازمان‌ها و. . . می‌تواند به گسترش فرهنگ کتابخوانی و جذب افراد کم مطالعه و بی مطالعه منجرشود. مردم باید به این باور برسند که جامعه بی مطالعه، جامعه خطرناکی است! به عنوان مثال، تحقیقات مؤسسه بین المللی مطالعاتی اقتصاد و صلح در بیش از 160 کشور جهان در سال‌های 2015 تا 2017  نشان داد که بین سطح مطالعه و میزان انواع خشونت در جامعه رابطه معکوس و معناداری وجود دارد. جالب این که در بررسی‌های این مؤسسه، 30 کشور اول، از آرام‌ترین، امن‌ترین و مهربان‌ترین کشورهای جهان، در صدر لیست کشورهای پرمطالعه هستند و در مقابل، میزان مطالعه در کشورهای خشونت آمیز و ناامن بسیار پایین گزارش شده است.

در این گزارش، ایران با بیش از 6 میلیون نزاع خیابانی و انواع خشونت-که دومین عامل مرگ ومیر ناشی از حوادث در کشور، بعد از تصادفات جاده‌ای  بوده- و بیش از 15 میلیون پرونده جدید در محاکم قضایی در سال گذشته، جزو کشورهای با خشونت بالا قرار گرفته است که باتوجه به پایین بودن سطح مطالعه در کشور، جای تأمل و تلاش فراوان دارد و تنها راه جلوگیری از بروز چنین حوادثی و کاهش انواع آسیب‌های اجتماعی، آموزش بیشتر به مردم و ارتقای فرهنگ عمومی برای داشتن جامعه‌ای سالم است.     
به هرحال با چنین دغدغه هایی است که شعار محوری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران "یک کتاب بیشتر بخوانیم" و در هفته کتاب امسال نیز " آینده روشن با خانواده کتابخوان" عنوان شده است. پس برای این که مجبور نشویم تمام تاریخ را دوباره تجربه کنیم بیایید"کتاب"،  "بیشتر" بخوانیم و با خواندن و مطالعه کتاب آشتی کنیم تا ملتی توسعه یافته، صاحبِ عقلانیت، دانا و سالم باشیم.

* فعال فرهنگی-اجتماعی و معاون پژوهش و برنامه‌ریزی اداره آموزش و پرورش ناحیه 4 اهواز

  تعداد بازديدها: 1409

    نسخه قابل چاپ