در ذیل نخستین  و آخرین نامه مرحوم علامه شیخ سلیم بشری(ره)، مفتی اعظم اهل تسنن مصر  و رئیس دانشگاه الازهر (1) و پاسخ مرحوم علامه امام سید عبدالحسین شرف الدین (ره) از مراجع بزرگ شیعه (2) تقدیم می گردد . لازم به ذکر است که تبعید مرحوم شرف الدین از لبنان به سوریه  و از آنجا به فلسطین  و مصر در سال 1329 هجری قمری توسط استعمارگران فرانسوی، زمینه گفتگوی حضوری و ملاقات ایشان   را فراهم نمود که مناظرات مکتوبی را در پی داشته است. این مناظرات به مدت شش ماه و در قالب ١١٢ نامه صورت گرفته است، که در کتاب مستطاب المراجعات تالیف مرحوم شرف الدین برشته تحریر در آمده است.(٣)

صرفنظر از محتوای نامه ها که بسیار آموزنده است، نحوه بیان مطالب و ادب گفتاری و نوشتاری نویسندگان آنها بسیار آموزنده  و قابل ستایش است  و می تواند در عصر حاضر که شمشیر تکفیر  و ارعاب تنها زبان گفتگو شده است چراغ راه پیروان مذاهب و ادیان گوناگون گردد . 

ذکر این مطلب ضروری است که حاصل مکاتبات و مناظرات مرحوم شرف الدین و مرحوم سلیم بشری، نهایتا سبب پذیرش مذهب حقه جعفری اثنی عشری،  به عنوان یکی از مذاهب رسمی اسلامی از طرف دانشگاه الازهر مصر کردید.

***

نامه مرحوم علامه شیخ سلیم بشری به مرحوم علامه سید عبدالحسین شرف الدین

6/ ذی القعده/ 1329

1- درود و تحیت؛

2- اجازه ی بحث.

1- سلام بر علامه ی بزرگ، عبدالحسین شرف الدین موسوی و رحمه الله و برکاته.

من، در طول عمر خود، درصدد اطلاع از چگونگی اوضاع و حقایق داخلی شیعه بر نیامده و اخلاقشان را نیازموده بودم. و این بدان جهت بود که من با آنها ننشسته و در اجتماعات و کشورهای آنها زندگی ننموده ام، اما بسیار علاقه مند بودم که با دانشمندان آنها به بحث بنشینم، و در میان عوام آنها قرار گیرم، تا بحث عمیقی از نظریات، و کنجکاوی و جست و جویی از خواسته های آنها بکنم.

پس آن گاه که تقدیر الهی مرا به ساحل اقیانوس وجود تو واقف ساخت، لبانم از آب پیمانه ی گوارای دانش تو، تر گردید. خداوند با گواراییِ دانشت، بیماریم را شفا بخشید و عطشم فرو نشست.

و سوگند به شهر علم، جدت مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم، و باب آن، پدرت مرتضی علیه السلام، که من شربتی فرونشاننده تر از چشمه ی گوارای سلسبیل تو نیافتم.

من درباره ی شما، شیعیان، شنیده بودم که از برادرانتان، اهل تسنن، دوری می گزینید و از آنها کناره می گیرید، به تنهایی و وحشت مأنوسید، و به عزلت و گوشه گیری پناه می برید و ... اما من تو را شخصی خوش برخورد؛ در مباحثه، دقیق؛ علاقه مند به گفت و گو؛ در بحث و جدل، نیرومند؛ در سخن، لطیف و مهربان؛ در معرکه، شریف و بزرگوار؛ در نشست و برخاست، شایان سپاسگزاری؛ و در افتخارات، مردی نیک یافتم.

بنابراین شخصی که مذهب شیعه را برگزیند خوش مجلس است و نشستن با وی، منتهای آرزوی هر شخص ادیبی است.

2- من، هم اکنون، در کنار دریای بی کران علم تو ایستاده ام، اجازه می خواهم که خود را در امواج آن اندازم و فرو روم و از دُرهای گران بهای آن به دست آورم. اگر اجازه دهی، در مطالب غامض و مشکلاتی که مدت هاست در سینه ام خلجان می کنند غوص کنیم و گرنه، امر با توست. ولی من در مباحث خود به لغزش ها نمی پردازم، درصدد عیب جویی نیستم، نه ملامتگرم و نه می خو اهم آن را بین مردم شایع سازم. من به دنبال گمشده ای می گردم و در یافتن حقیقتی جست و جو می کنم. اگر حق آشکار گردید، باید از آن تبعیت کرد و گرنه، به سخن آن شاعر عمل می کنیم که گفت: «ما به آنچه داریم راضی هستیم و شما به آنچه خود دارید، در حالی که نظریات ما مختلف است.»

اگر اجازه دهی، درباره ی دو مبحث گفت و گو خواهم کرد؛

1- امامت در مذهب؛ هم در اصول و هم در فروع { یعنی در مسائل مذهبی به چه کسی باید مراجعه کرد}.

2- امامت عامه و رهبری مسلمین، یعنی خلافت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم

من، به جای امضای صریح، در پایان نامه ام حرف اختصاری «س» قرار می دهم و شما «ش» قرار دهید و قبلا از هر گونه اشتباهی (در ادای احترام) امید عفو دارم.

و السلام

س

***

پاسخ مرحوم شرف الدین به مرحوم شیخ سلیم بشری 

6/ ذی القعده/ 1329

1- پاسخ تحیت و درود؛

2- اجازه ی آغاز بحث.

1- سلام بر مولای من، شیخ الاسلام، رحمه الله و برکاته

نامه ی پر از عطوفت شما رسید. آن چنان مرا مورد عنایت و نعمت قرار داده ای که زبان شکر از سپاسگزاری آن عاجز است، یعنی آن چنان که در روزگارانِ دراز، نمی توان بعضی از وظایف واجب آن را ادا کرد. آرزوها و آمال خویش را پیش من آورده ای، در صورتی که تو قبله ی امیدواران و نجات دهنده ی پناهندگانی.

من از سوریه به سوی تو بر مرکب آرزوها سوار شده ام و از راه های طولانی به درب خانه ی تو آمده ام تا از دانشت بهره گیرم و از باران فضل تو استفاده کنم. و به زودی، با خواست خدا، با امیدی زنده و آرزویی نیرومند باز خواهم گشت.

2- از من اجازه ی بحث خواسته ای، من به شما اجازه می دهم – در صورتی که امر و نهی از آن توست. آنچه می خواهی، بپرس و هر چه دوست داری، بگو. فضل و برتری، قضاوت عادلانه و سخن جداکننده ی حق از باطل از آن توست.

و علیک السلام

ش

***

نامه ی صد و یازدهم، از مرحوم علامه شیخ سلیم بشری به مرحوم علامه سید عبدالحسین شرف الدین

1/ جمادی الاولی/ 1330

گواهی می دهم که شما، در فروع دین و اصول آن، بر همان راه و طریقی هستید که ائمه آل رسول صلی الله علیه و آله و سلم بوده اند. به راستی که این امر را واضح و به خوبی آن را آشکار ساختی، و آنچه در درون آن مخفی بود، ظاهر نمودی. بنابراین شک و تردید در آن، هلاکت است، و تشکیک و ایجاد شبهه در آن، خود گمراهی محض است. من این نامه را با دقت بررسی کردم و سخت در جست و جوی پیدا کردن اشکالات آن برآمدم، ولی سراسر آن مرا در اعجاب و شگفتی وصف ناکردنی قرار داد.

من از سرچشمه و منشأ این هوای لطیف و پاکیزه پی جویی کردم، نسیم قدسی آن، با آن بوی مشکینش – که همه جا را فرا گرفته بود – مرا زنده ساخت.

من پیش از آن که با شما ارتباط پیدا کنم، درباره ی شیعه در اشتباه بودم، و این اشتباه به دلیل اخبار نادرستی بود که از اراجیف گویان شنیده بودم. اما هنگامی که خداوند توفیق ملاقات با شما را عطا کرد، به پرچم هدایت دست یافتم و چراغ روشنایی بخش تاریکی را پیدا نمودم، و پس از بحث با شما، به فلاح و رستگاری رسیدم و بر خواسته های خویش پیروز شدم. چه نعمت بزرگی خداوند، در اثر این ملاقات، به من عنایت کرد و تو چه محبت و نعمت نیک و گران بهایی در اختیار من قرار دادی.

الحمد لله رب العالمین

س

***

نامه ی صد و دوازدهم؛ پاسخ مرحوم شرف الدین به مرحوم شیخ سلیم بشری 

2/ جمادی الاولی/ 1330

گواهی می دهم که تو در این امر نیرومندی، از آن آگاه و به آن سخت نزدیکی، دامن همت را به کمر زدی و به سرعت شهاب های آسمان، در تحقیق و بحث از آن، به کار افتادی، غرق در بحث آن شدی، و در پی جویی و تحقیق، سخت دقت و کنجکاوی به خرج دادی، اطراف و جوانبش را خوب ملاحظه کردی، حول و حوش و اصل مبحث و ریزه کاری هایش را زیر عینک ریزبین خود قرار دادی، آن را زیر و رو نموده، ظاهر و باطنش را سنجیدی، {می دیدم} می خواهی از درون آن مطلع گردی، و اگر احیانا چیز نادرستی در آن داخل شده و یا مطلبی ساختگی در آن است، بشناسی.

می خواستی از کُنه و حقیقت آن آگاهی حاصل کنی { و در این راه} تعصب قومی، گروهی و اغراض شخصی مانع تو نگردید، و مزاحم درک و فهم تو نشد.

{امید است} پایه و ابزار ساختمان حلم و بردباریت از هم نگسلد، و پرندگان رأی و نظرت پراکنده نگردند.

تو در دریای بحث، سخت غرق می گردی، اما با عقلی پابرجاتر از کوه رضوا و با سینه ای وسیع تر از دنیا، در تحقیق، به عمق آن فرو می روی و در این راه، هیچ جنبه ی خویشاوندی سببی یا نسبی در تو اثر نمی گذارد، تا آن که مخفی آشکار شود، و حق بی پیرایه جلوه کند. و صبح برای افراد بینا، خود را نشان دهد.

خداوند را به خاطر هدایتی که به سوی دینش انجام داده است، می ستایم و به خاطر توفیق در راه آشنایی با طریقی که به سوی آن فراخوانده شده است، ستایش می کنم.

و صلی الله علی محمد و آله و سلم.

و السلام

ش

***

1- شیخ سلیم بشری متولد 1348 هجری قمری  و متوفای 1335 هجری قمری بوده است، دو دوره ریاست شیخه الازهر مصر را بر عهده داشته است. از سال 1317 تا سال 1335 ( سال وفات) 

2- علامه سید عبدالحسین شرف الدین متولد 1290  و متوفای سال 1377 ، از مراجع بزرگ شیعه،

3- کتاب المراجعات، تالیف سید عبدالحسین شرف الدین ، ترجمه ی محمد جعفر امامی

*عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران.

*جماران