جماران: شب‌ قدر، شب دعا، تضرع، توبه و انابه و توجه به پروردگار است. شب رهایی از قید بندگی غیر خدای تعالی است، فرصتی برای مغفرت و عذرخواهی است. هر کس با هر جرمی به محضر حق تعالی بیاید، دست ردّ به سینه‌اش زده نمی‌‌شود. حال که خدای متعال به برکت ماه رمضان به ما اجازه استغفار و طلب مغفرت داده، از او برای معاصی و جسارت‌ها و نیز از سستی در عبادت و بندگی عذرخواهی کنیم.

شب قدر شب انس با امام زمان(عج) است. لیله‌القدر، شب ولایت است. شب نزول ملائکه بر امام زمان است، هم شب قرآن و هم شب اهل بیت است. لذا با توسل به ساحت مقدس ائمه معصومین(ع) و  قرآن کریم به درگاه الهی برویم. در روایتی امام باقر (ع) به شخصی به نام ابا هذیل فرمودند: شب قدر بر ما اهل بیت مخفی نمی‌باشد زیرا ملائکه در آن شب به دور ما طواف می‌کنند.(بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صل الله علیهم، ج ‌۱، ص ۲۲۱)

شب قدر شبی است که تعیین کننده مقدرات یکساله انسانهاست و از موهبت هایی است که بر امت پیامبر گرامی اسلام (ص) بخشیده شده رسول مکرم اسلام (ص) فرمودند: «خداوند به امت من شب قدر را بخشیده و هیچ یک از امت های پیشین، از این موهبت برخوردار نبوده اند.» (درالمنثور، ج 6، ص 371)

بر این اساس هر شخص در طول سال می‌تواند تقدیری در شب قدر برای خود رقم بزند، تقدیری که متناسب با طاعت و عبادت او به درگاه باریتعالی رقم می خورد.

نامگذاری «شب‌های قدر»

حضرت امام (س) در فضیلت ماه رمضان و ارزش شبهای قدر و وجه تسمیه این شبها به «شب قدر» می فرمایند: «در وجه تسمیه «لیله القدر» علماء اختلافاتی کردند. بعضی بر آنند که چون صاحب شرف و منزلت است، و قرآنِ صاحبِ قدر به توسط ملکِ صاحبِ قدر بر رسولِ صاحبِ قدر برای امت صاحب قدر وارد شده است، لیله القدرش گویند. و بعضی گفته‌ اند که برای آن «لیله قدر» به آن گویند که تقدیر امور و آجال و ارزاق مردم در این شب می‌ شود. و بعضی گفته‌ اند به واسطه آن که از کثرت ملائکه زمین تنگ شود، آن را قدر گویند.» (آداب الصلاه؛ ص 324)

در شب قدر، مسلمانان با شب زنده داری و مناجات خود از قید بندگی غیر خدای تعالی که شیاطین جن و انسند، رها شده و به عبودیت خداوند درمی ‌آیند. (صحیفه امام، ج ‌15، ص 59)

در روایات آمده‌ است که شب قدر یکی از سه شب ۱۹، ۲۱ یا ۲۳ ماه رمضان است که احتمال شب بیست‌وسوم بیشتر است.

در اصول کافی نیز آمده ‌است که تقدیر در شب نوزدهم، و ابرام در شب بیست‌ویکم، و امضا در شب بیست‌وسوم است.

 حضرت امام معتقدند اخباری که در باب تعیین شب قدر وارد شده ممکن است قابل جمع باشد، به این صورت که در عالم طبیعت شب قدر مظاهری دارد که در نقص و کمال با هم فرق می‌کند و آن صورت و مظهر کامل که برای پیامبر اکرم (ص) محقق شده، در بین چند شب مخفی است.

ایشان در کتاب آداب الصلاه چنین فرموده‌اند:

بدان که از برای «لیله‌القدر» چنانکه حقیقت و باطنی است که به آن ‌اشاره شد، از برای آن صورت و مظهری است، بلکه مظاهری است در عالم طبع، و چون مظاهر ممکن است در نقص و کمال فرق‌ها کند، از این جهت ممکن است بین اقوال و اخباری که در باب تعیین «لیله‌القدر» وارد شده است جمع نمود به اینکه تمام آن لیالی شریفه که در روایات است از مظاهر «لیله‌القدر» است، الا آنکه بعضی با بعضی در شرافت و کمال مظهریت فرق دارد.

و آن شب شریفی که تمام ظهور «لیله‌القدر» و شب وصل تامّ ختمی و وصول کامل خاتمی است، در تمام سال، یا در شهر مبارک رمضان، یا در عشر آخر آن، یا در لیالی ثلاثه، مختفی است. و در روایات عامّه و خاصّه نیز اختلافاتی است. و در روایات خاصه نیز به طریق تردید، در شب نوزدهم، و بیست‌ویکم، و بیست‌وسوم، مذکور شده، و گاهی تردید بین شب بیست و یکم، و بیست [و] سوم شده است. (آداب الصلاهْ، ص: 331)

ایشان در ادامه به بیان روایاتی می‌پردازد که شب بیست‌وسوم را تقویت می‌کند:

«و سید عابد زاهد رضی‌الله عنه در اقبال فرماید: «بدان که این شب بیست وسوم از شهر رمضان، وارد شده است اخبار صریحه به اینکه لیله قدر است به مکاشفه و بیان. از آن جمله آن است که روایت کنیم به اسناد خود تا سفیان بن السیط گفت: گفتم به حضرت صادق(ع) تعیین فرما لیله قدر را برای من مفرداً. فرمود: شب بیست وسوم، و از آن جمله آن است که روایت کنیم به اسناد خود تا زراره از عبدالواحد بن المختار الأنصاری گفت: سؤال کردم از حضرت باقر(ع) از لیله قدر. فرمود: به خدا قسم خبر می‌‌دهم به تو و تعمیه نمی‌کنم به تو. آن اول شب از هفت شب آخر است.» پس از آن از زراره نقل می‌‌کنند که گفته آن ماهی که حضرت تعیین فرمود، بیست‌ونه روز بود. پس از آن روایات دیگر نقل کنند که «لیله قدر» شب بیست‌وسوم است، که از آن جمله است قضیه جهنی‌ که معروف است».(آداب الصلاهْ، ص: 332)

 حضرت امام (س) در ماه مبارک رمضان، ملاقات‌های خودشان را تعطیل و با تلاوت قرآن و دعا و مناجات، ماه رمضان را سپری می‌کردند. و بیشتر وقت خود را به عبادت و مناجات با معبود خویش سپری می‌کردند.

حضرت امام(س) برای آمادگی بیشتر و بهتر در شب‌های قدر می‌فرمود:

«آن چیزی که انسان را به ضیافتگاه خدا راه می دهد این است که غیر خدا را کنار بگذارد و این برای هر کس میسور نیست؛ برای افراد انگشت شماری که در راس آنها رسول الله است میسور بوده. آن توجه قلبی به مبدا نور و اعراض از ماورای او، او را لایق کرد به ضیافه الله و لایق کرد برای اینکه، قرآن یکمرتبه به طور بسیط در قلب او وارد بشود. لیله مبارکه یکی از احتمالاتش بنیه خود رسول اکرم است که مشکات نورالله است و احتمالات دیگر هم هست. مهم ادراک این معناست که مراتب کمالات انسان برای ورود در ضیافت خدا زیاد است، و باید از مقدمات شروع بشود. مقدمات هم همانی است که توجه به غیر نداشتن و غیری را ندیدن و جز خدا ندیدن و توجه به هیچ چیز غیر او نداشتن. در اینجا باید عرض کنم که از همه مردم این معنا مطلوب است، و اگر بخواهند در ضیافت خدا وارد بشوند به اندازه وسع خودشان باید از دنیا اعراض کنند و قلبشان را از دنیا برگردانند». (صحیفه امام، ج17، ص 491-490)

و همچنین فرمودند:

«نفوس را از روز اول ماه مبارک رمضان به روزه، به ‌مجاهده، به ادعیه مهیا می‌کند تا برسند به آن سفره ‌ای که از آن باید استفاده کنند و آن «لیلة القدر» است که قرآن در آن نازل شده‌‎ ‎‌است».(صحیفه امام؛ ج 13، ص 33)

حضرت امام در کتاب عرفانی «آداب الصلاه» به ذکر روایات متعددی در باب فضیلت این شب‌ها و بهترین عبادات در این شب‌های قدر می‌‌پردازند و می‌فرمایند:

«از آن جمله... از پیغمبر نقل است که فرمود: «موسی گفت: «الهی من قرب تو را می‌خواهم.» فرمود: «قرب من از برای کسی است که بیدار باشد در شب‌ قدر.» گفت: «الهی رحمت تو را می‌‌خواهم.» فرمود: «رحمت من برای کسی است که رحم کند فقرا را در شب قدر.» گفت: «خدایا من گذشتن از صراط را می‌‌خواهم.» فرمود: «این برای کسی است که تصدّق کند به صدقه‌‌ای در شب قدر.» گفت: «خدایا از درخت‌های بهشت و میوه‌‌های آن می‌ خواهم». فرمود: «این برای کسی است که تسبیح کند به تسبیحه‌‌ای در شب قدر». گفت: «خدایا نجات می‌ خواهم.» فرمود: «نجات از آتش؟» گفت: «آری». فرمود: «این برای کسی است که استغفار کند در شب قدر.» گفت: «خدایا رضای تو را می‌‌خواهم.» فرمود: «خشنودی من از برای کسی است که دو رکعت نماز بخواند در شب قدر.»» (آداب الصلاه، ص 333 و 334)

یکی از اعمال شب قدر احیا و شب‌زنده‌داری در آن است، که حضرت امام می‌فرمایند:

« از حضرت باقر(ع) نقل است که: «کسی که احیاء کند شب قدر را، آمرزیده شود گناهان او گرچه به عدد ستارگان آسمان و وزن کوه‌ها و کیل دریاها باشد».(آداب الصلاه، ص 334)

البته در این ضیافت الهی که همه دعوت شده‌اند و هر کس به اندازه معرفت و درجه ایمانش حظ و بهره می‌برد.

حضرت امام خمینی(س) می‌فرماید:

«دعوت مراتب دارد، اجابت هم مراتب دارد. آن مرتبه اعلاء اجابت آنی است که پس از حصول مقدمات و ریاضاتی که رسول خدا(ص) کشیده‌‌اند منتهی شد به اینکه خدای تبارک و تعالی از او ضیافت کرد به نزول قرآن.» (صحیفه امام، ج 17، ص 490)

پس شب های قدر، فرصت مغتنم و با ارزشی است برای بازگشت به خدا، توجه به خویشتن، توبه و استغفار برای کسب خیرات و برکات معنوی از درگاه خداوند کریم، بیائیم قدر این شب‌ها را بدانیم و با پر گشودن در فضای نیایش و بندگی، نهایت شکوفایی رحمت الهی را برای خود و سایر بندگان بخواهیم و از لحظه لحظه آن نهایت بهره را ببریم.