سید محمد هادی موسوی: رییس جمهور رئیسی، در اولین اظهار نظر پس از بازگشت از اجلاس شانگهای در جمع نخبگان شاهد گفتند: "متأسفانه شاهد بودیم که بعضی‌ها واردات واکسن یا حتی پیوستن کشور به سازمان شانگهای را متوقف بر پذیرش FATF کرده بودند و حتی در جلسات رسمی نیز بر موضع خود پافشاری می‌کردند. در فاصله کوتاه سپری شده از دولت سیزدهم اتفاق خاصی نیفتاده که باعث افزایش واردات واکسن یا پذیرش عضویت کشورمان در سازمان شانگهای بشود، الا این که کشور‌های همسایه و دوست ما دیدند که دیگر توجه ما صرفاً به غرب نیست و ارتباط با همسایگان و کشور‌های منطقه اولویت سیاست خارجی ایران شده است"

فارغ از صحت ادعای ایشان در خصوص روند عضویت در این پیمان و نحوه واردات واکسن کرونا، در این یادداشت به بررسی رابطه پیمان شانگهای و FATF می‌پردازیم.

امضای سند عضویت ایران در اجلاس اخیر سران کشور‌های عضو پیمان شانگهای نه پایان عضویت بلکه شروع فرآیند طولانی عضویت ایران در این پیمان است. براساس یادداشتی که بین این پیمان با اعضا امضا می‌شود (MOO) کشور‌ها موظف هستند که ۳۴ توافقنامه و یک کنوانسیون را به تصویب برسانند. اعضای پیمان شانگهای باید «کنوانسیون مقابله با تروریسم، جدایی طلبی و افراط گرایی» را در مجالس خود تصویب کنند تا فرآیند عضویت آن‌ها تکمیل گردد. این کنوانسیون شامل تعریف خاصی از تروریسم، افراط گرایی و جدایی طلبی است و اقدامات مقابله با این "سه شر" را بر عهده اعضا قرار می‌دهد.

تصویب این کنوانسیون یکی از چالش‌های منتقدان داخلی FATF خواهد بود چراکه در جریان تصویب کنوانسیون‌های FATF همواره این انتقاد به دولت وقت وارد بود که چرا ما باید وارد کنوانسیون‌های بین المللی درمورد تروریسم شویم که تعریف خاص خود از پدیده تروریسم را دارند. حال چنانچه این کنوانسیون را تصویب کنند، با ادعای پیشین آن‌ها در تضاد است و اگر آن را تصویب نکنند، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای، نهایی نمی‌گردد.

اما نکته مهمتر درمورد رابطه سازمان همکاری شانگهای با FATF در وضعیت این نهاد است. "سازمان همکاری شانگهای (SCO) " یکی از نهاد‌های بین المللی است که به عضویت FATF در آمده است. عضویت این سازمان، مانند اکثر سازمان‌های بین المللی در این نهاد، به صورت "عضویت ناظر" است. این بدان معناست که این سازمان، به تمامی تعهدات و توصیه‌های FATF عمل می‌کند و نماینده این سازمان در تمام جلسات FATF شرکت خواهد کرد لکن حق رای ندارد. بر این اساس، سازمان همکاری شانگهای باید تمام دستور العملها، توصیه‌ها و کنوانسیون‌های مربوط به FATF را اجرایی کند.

در همین راستا، اعضا نیز باید به تعهدات سازمان متبوع خود عمل کنند. در چنین شرایطی چنانچه یکی از کشور‌های عضو آن سازمان در لیست سیاه قرار گرفته یا استاندارد‌های نهاد FATF را انجام نداده باشد، وضعیت عضویت آن سازمان نیز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت چرا که آن کشور به صورت غیر مستقیم به عنوان عضو ناظر این نهاد حضور خواهد داشت. چنانچه پس از نهایی شدن فرآیند عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای، همچنان در لیست سیاه FATF باشیم، عضویت سازمان شانگهای در این نهاد هم دچار مشکل خواهد شد.

از طرف دیگر، جهانشمول شدن استاندارد‌های FATF باعث شده که کشور‌های مختلف دنیا، مراودات بانکی و مالی خود را با کشور‌های دیگر، براساس الزامات این نهاد، تنظیم خواهند کرد. ساده انگارانه است که تصور شود بدون حل مشکل FATF می‌توان از ظرفیت اقتصادی پیمان شانگهای استفاده کرد.

مضافا اینکه خود اعضای این پیمان نیز درصدد بکارگیری استاندارد‌های FATF در روابط بین اعضا هستند. در همین اجلاس اخیر در تاجیسکتان، کشور هند پیشنهاد داده است که یکی از شرایط همکاری کشور‌های عضو، پذیرش الزامات FATF باشد. گرچه این کشور به منظور تحت فشار قراردادن پاکستان، چنین پیشنهادی را مطرح کرده لکن چنانچه این پیشنهاد عملی گردد و ایران همچنان در لیست سیاه FATF باقی بماند، وضعیت عضویت ایران نیز نامشخص خواهد شد. براساس کشور هند، پیشنهاد داد که اجلاس شانگهای باید مقررات گروه ویژه اقدام مالی (FATF) را به عنوان استاندارد مبارزه با تروریسم پذیرفته و اعضای این سازمان ملزم به اجرای آن باشند.

همچنین در اجلاس سال ۲۰۱۴ این سازمان، تسریع شد که سازمان همکاری شانگهای، متعهد به اجرای الزامات FATF به منظور مقابله با تروریسم و تامین مالی آن است که خود نشانه دیگری از رابطه و وابستگی این نهاد با استاندارد‌های FATF است.

در پایان می‌توان گفت، سازوکار‌های بین المللی، به صورت جزیره‌ای عمل نمی‌کنند. اینگونه نیست که در یک سازمان بین المللی عضو باشید، الزامات مبارزه با پولشویی را رعایت نکنید، اما بقیه اعضا همچنان با شما در تعامل باشند. اهمیت عضویت در سازمان‌های بین المللی، ایجاد موقعیت‌های تعامل اقتصادی با دیگر کشورهاست؛ لذا مادامیکه موانع تبادل اقتصادی بین کشور‌ها وجود داشته باشد، عضویت به تنهایی ارزشی ندارد. عضویت در سازمان همکاری شانگهای به تنهایی نمی‌تواند شرایط تجارت بیشتر را فراهم کند چه اینکه کشوری، چون ایران که در تحریم و لیست سیاه FATF قرار دارد موانع مضاعفی را پیش رو دارد.