نشریه نیوزویک در یادداشتی نوشت: در حالی که ایران عمیقتر از گذشته درگیری بحران‌های فعلی خاورمیانه شده است، این کشور به دنبال گسترش همکاری‌ها با یکی از کشور‌های مسلمان منطقه قفقاز با جمعیتی اکثرا شیعه است که مدت‌ها آن را به ایجاد روابط نزدیک با دشمن شماره یک خود، اسرائیل متهم می‌کرد.

به گزارش سرویس بین الملل «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: بهبود روابط تهران با آذربایجان به رغم گسترش همکاری‌های باکو-تل آویو نشان دهنده یک تغییر مهم در منطقه‌ای است که در محل تلاقی کوریدور‌های بین المللی و منافع متضاد قدرت‌های بزرگ از جمله روسیه و ایالات متحده قرار دارد. اما اختلافات ریشه دار در منطقه قفقاز و مناطق پیرامونی آن همچنان می‌تواند رقابت‌ها را شعله ور ساخته و شراکت در حال رشد و شکننده میان باکو و تهران را در هم بشکند.

تنها چند روز پس از در گرفتن جنگ بین اسرائیل و حماس در اکتبر سال گذشته، ایران یک موافقتنامه مهم با جمهوری آذربایجان در زمینه ایجاد مسیری ترانزیتی، تحت عنوان کوریدور ارس به امضا رساند که امکان دسترسی آذربایجان به استان خودمختار خود نخجوان از طریق خاک ایران را فراهم می‌سازد. این توافق یک گام حیاتی در مسیر جلوگیری از شکل گیری یک مسیر جایگزین بحث برانگیزتر تحت عنوان کوریدور زنگه زور است که در راستای تلاش‌های آذربایجان برای عبور از خاک کشور رقیب ارمنستان مطرح شده بود.

ایران که در منازعه چندین و چند ساله ارمنستان و آذربایجان، همواره طرف ارمنستان را گرفته، برای ایجاد تغییراتی در رویکرد قبلی خود وارد عمل شده است. همزمان با تلاش‌ها برای گسترش روابط با باکو، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران در جریان دیدار سه شنبه گذشته خود با همتای آذری اش از "فصلی جدید" در روابط دو کشور سخن گفت.

اما به گفته امیل اودالیانی، استاد دانشگاه اروپایی تفلیس، «این بدان معنا نیست که جمهوری اسلامی ایران از توازن قوا در قفقاز جنوبی خوشنود است.»

وی افزود، عامل اصلی بهبود روابط تهران و باکو تمایل مشترک هر دو طرف به ثبات منطقه ای، حسن نیت ژئوپلتیک و همکاری‌های اقتصادی به ویژه کوریدور بین المللی مواصلاتی شمال- جنوب است که شامل یک مسیر ریلی بلندپروازانه برای اتصال هند به روسیه، از طریق آذربایجان و ایران است.

اودالیانی در ادامه گفت: «ایران و آذربایجان هر دو به ترمیم روابط علاقمند هستند، زیرا تجارت میان آن‌ها رشد می‌کند، عملیات کوریدور مواصلاتی شمال جنوب در حال پیشرفت است و به نظر می‌رسد که باکو بلندپروازی‌های خود در خصوص گشایش کوریدور زنگه زور را کنار گذاشته است.»

«این رویکرد با استراتژی سیاست خارجی ایران مبنی بر تلاش برای عادی سازی روابط پیچیده اش با برخی کشور‌های منطقه همخوانی دارد... به نفع آذربایجان نیز نیست که روابط مشکل داری با ایران داشته باشد، زیرا این کشور همچنان باید به یک توافق صلح با ارمنستان دست یابد، به خصوص که از زمان سقوط ناگورنو-قره باغ هدف انتقادات غربی‌ها قرار داشته است.»

کوریدور شمال جنوب، در صورت تحقق مسیری مصون از تحریم را برای ایران و روسیه به سوی تجارت جهانی خواهد گشود. این در حالی است که هر دو کشور با محدودیت‌های فزاینده اقتصادی از جانب واشنگتن مواجه اند.

اما مسائل تنش زای قدیمی از جمله گسترش آرام و بی سر و صدای روابط آذربایجان و اسرائیل همچنان روابط باکو و تهران را تهدید می‌کند. اسرائیل در حال حاضر اصلی‌ترین تامین کننده نیاز‌های تسلیحاتی آذربایجان است و به اصلی‌ترین مشتری نفت این کشور نیز تبدیل شده است. دو کشور همچنین مکانیزم‌های به اشتراک گذاری اطلاعات در حوزه‌های موضوع همکاری را ایجاد کرده اند.

فواد شهبازوف، محقق سابق مرکز مطالعات اسراتژیک و تحلیلگر ارشد مرکز ارتباطات استراتژیک باکو در این باره گفت، شراکت بین آذربایجان و اسرائیل «پدیده جدیدی نیست، اما پس از جنگ دوم قره باغ در سال ۲۰۲۰ عمق قابل توجهی یافته است.» وی با اشاره به تبادل اطلاعات بین باکو و تل آویو افزود: «باکو برای همکاری خود با اسرائیل اهمیت زیادی قائل است و آن را به عنوان یک وزنه توازن بخش در برابر تهدیدات ایران می‌داند.»

ترکیه، یکی از اعضای ناتو و دیگر قدرت سنتی منطقه‌ای که به دنبال گسترش نفوذ خود در قفقاز است، خود را به عنوان یک مانع عمده برای گسترش روابط تهران با کشور‌های این منطقه به اثبات رسانده است. احمد کاظمی، استاد حقوق بین الملل و محقق ارشد موسسه اوراسیا در تهران با اشاره به ایدئولوژی پان ناسیونالیستی تورانیسم که در قرن‌های نوزدهم و بیستم میلادی توسط امپراطوری عثمانی در بین اقوام ترک، تاتار و اورالیک منطقه اوراسیا ترویج می‌شد، کوریدور پیشنهادی زنگه زور را که قرار بود از ارمنستان عبور کند "کوریدور تورانی ناتو" توصیف می‌کند.

گرم شدن روابط آذربایجان و اسرائیل، نگرانی ایران در خصوص استقرار یک "اسرائیل دوم" در قفقاز را برانگیخته است. این عنوان به صورت سنتی به دیگر منطقه واقع در همسایگی ایران، یعنی اقلیم کردستان عراق اطلاق می‌شد، که گاه و بیگاه هدف حملات موشکی ایران قرار می‌گیرد و در جدیدترین مورد در ماه ژانویه یک مقر جاسوسی موساد در شهر اربیل اقلیم هدف قرار گرفت. ایران همچون عراق، سوریه و ترکیه جمعیت کرد قابل توجهی دارد .

کاظمی اظهار داشت: «جمهوری آذربایجان با توجه به دارا بودن جمعیت با اکثریت شیعه، موقعیت جغرافیایی استراتژیک در بین دو کشور ایران و روسیه و منابع غنی انرژی همواره جذابیت ویژه‌ای برای رژیم اسرائیل داشته است.» به گفته وی، مقام‌های اسرائیلی «بار‌ها از جمهوری آذربایجان به عنوان وطن دوم یهودیان یاد کرده اند که البته از نظر تاریخی یک توصیف بی پایه است.»

نیکیتا اسماگین، کارشناس شورای امور بین الملل روسیه معتقد است، در حالی که روابط ایران و آذربایجان نقاط فشار کم ندارد، همکاری‌ها بین آذربایجان و اسرائیل تنها "موجب وخیم‌تر شدن بی اعتمادی بین تهران و باکو می‌شود.» با این حال اسماگین خاطر نشان می‌سازد که «صرف همکاری لزوما به معنای آن نیست که آذربایجان به عنوان نیروی نیابتی اسرائیل عمل می‌کند.»

وی افزود: «بنابراین در بستر فعلی، یک شراکت عملگرایانه بین ایران و آذربایجان همچنان امکان پذیر است، هرچند روابط باکو با اسرائیل احتمالا همچنان به عنوان یک عامل منفی برای توسعه روابط تلقی خواهد شد.»

کوریدور مواصلاتی شمال-جنوب یک حلقه ارتباطی مهم و جذاب بین ایران و روسیه در دوره‌ای است که دو کشور سرگرم ارتقاء روابط اقتصادی، نظامی و سیاسی هستند. اسماگین با حیاتی تلقی نمودن روابط تجاری با مسکو برای تهران افزود: «حفظ روابط مثبت با باکو برای ایران اهمیت زیادی دارد، زیرا بخش مهمی از حمل محموله‌ها بین ایران و روسیه از مسیر آذربایجان عبور می‌کند.»