دنیای اقتصاد : زمزمه‌های طرح صیانت اگرچه مدتی است در فضای رسمی و نهادهای نظارتی مسکوت مانده، اما همچنان برای مردم عادی و کسب‌وکارها مترادف دلهره و اضطراب از عواقب و پیامدهایی است که گمان می‌رود جریان آزاد اطلاعات و ارتباطات را مختل کند. با این حال به نظر می‌رسد اراده‌ای جدی برای اعمال محدودیت‌های ارتباطی بر بستر اینترنت وجود دارد و گواه آن کاهش مداوم کیفیت و سرعت اینترنت و در روزهای اخیر، اختلال شدیدی است که اعتراض کاربران را به دنبال داشته. حالا حدود یک هفته است که بسیاری از کاربران به اختلال و قطعی گسترده سرویس‌های فیلترشکن و در نهایت کیفیت اینترنت، معترض هستند.

صیانت خاموش اینترنت کلید می‌خورد؟

از طرفی کارشناسان هم هشدار داده‌اند که تغییرات اعمال شده بر سیستم فیلترینگ در نهایت باعث شده است که دسترسی به سایت‌هایی که در خارج از کشور میزبانی می‌شوند بر بستر پروتکل HTTPS مسدود شده و مشکلاتی را برای ارائه‌دهندگان خدمات میزبانی، صاحبان سایت‌ها و کاربران ایجاد کند. این اختلال محدود به یک شرکت سرویس‌دهنده نیست، اما در بین اپراتورهای مختلف هم کیفیتی متفاوت دارد. در بعضی اپراتورها سیستم فیلترشکن‌ها و سایت‌های رمزنگاری شده دچار مشکل شده و در بعضی دیگر این اختلال کمتر ایجاد شده است. از آنجا که HTTPS پروتکلی امن برای انتقال اطلاعات به شکل رمزگذاری شده در شبکه‌های کامپیوتری و اینترنتی است، بسیاری از سایت‌های داخلی که سرورهای میزبان آنها در خارج از کشور هستند و با این پروتکل کار می‌کنند، حالا از دسترس خارج شده یا با اختلال شدید مواجه هستند. به همین خاطر بسیاری از فعالان و کارشناسان، این اختلالات را به اجبار سایت‌ها برای استفاده از خدمات میزبانی در داخل کشور تعبیر کرده‌اند و آن را اقدامی در راستای اجرای طرح صیانت، اما به شکلی خاموش و بی‌صدا می‌دانند. از طرفی، به دلیل آنکه این اختلال به شکلی یکسان در کیفیت خدمات اپراتورها ایجاد نشده است، نمی‌توان آن را به اختلالی زیرساختی تعبیر کرده و همین موضوع ظن به‌روزرسانی و تقویت سیستم فیلترینگ را پررنگ‌تر می‌کند.

توضیحات ناکافی و توجیهات نامرتبط

هر چند اختلال در دسترسی به اینترنت و کندی آن اتفاق جدیدی نیست و تقریبا اغلب کاربران ایرانی آن را تجربه کرده‌اند، اما شاید همزمانی آن با هک برخی سرویس‌های دولتی کمی معنادار باشد. در حالی که وب‌سایت تهران‌من متعلق به شهرداری تهران در روزهای گذشته هک شد و هنوز هم دسترسی به بخشی از خدمات ارائه‌شده در آن به راحتی امکان‌پذیر نیست، روز دوشنبه بعضی سیستم‌ها و تجهیزات شرکت فولاد خوزستان نیز مورد حمله سایبری قرار گرفتند و فرآیند تولید در این شرکت تا ساعاتی مختل شد. شایعاتی درباره حمله سایبری به شرکت‌های فولاد مبارکه اصفهان و فولاد هرمزگان هم منتشر شده است، در همین حال وزیر ارتباطات تاکید دارد که کندی اینترنت ناشی از افزایش تقاضا و مصرف است. عیسی زارع‌پور دوشنبه شب در یک گفت‌وگوی تلویزیونی تاکید کرد که کیفیت اینترنت در یک سال گذشته کاهش پیدا نکرده و دولت سیزدهم به دنبال ارتقای کیفیت اینترنت به کمک شاهراه‌های جدید فیبر نوری است. او در این مورد گفت: «کسی که برنامه دارد تا فیبرنوری را در خانه مردم ببرد، هیچ‌وقت به دنبال این نیست که سرعت اینترنت را کم کند. سال گذشته فرکانس ۲۳۰۰ را به اپراتورهای همراه واگذار کردیم. طبق گزارشی که از سرعت اپراتورهای همراه منتشر شد، مشخص است که اپراتوری که تجهیزات را وارد و نصب کرده، در سه ماه اخیر توانسته سرعت بیشتری را در اختیار کاربرانش قرار دهد.»

وزیر ارتباطات معتقد است که عوامل مختلفی روی کیفیت و سرعت اینترنت تاثیر می‌گذارند و حتی نوع تلفن همراه و مودم مصرفی کاربران را هم در این موضوع دخیل می‌داند. زارع‌پور اما طبق سیاق گذشته اصرار دارد که دولت سیزدهم هیچ مشکلی برای تامین اینترنت مورد نیاز کشور ندارد و گفته است: «هر چقدر پهنای باند نیاز کشور باشد تامین می‌کنیم و منابع مختلفی برای تامین اینترنت از مسیرهای مختلف و شرکت‌های مختلف در نظر گرفته‌ایم تا اگر قطعی پیش آمد، ظرفیتی برای جایگزینی داشته باشیم. بهمن‌ماه پارسال قراردادی با یک کنسرسیوم ایرانی منعقد کردیم که به این واسطه ۷۰ درصد به ظرفیت کل شبکه زیرساخت کشور در مدت زمان هشت ماه اضافه کنند. فرآیند این کار آغاز شده و تا مهرماه ۷۰ درصد به ظرفیت کل زیرساخت گذشته اضافه می‌شود. با اینکه شبکه مادر زیرساخت ظرفیت مورد نیاز خود را دارد، اما از آنجا که قصد به سرانجام رساندن پروژه بزرگ واگذاری ۲۰ میلیون پورت فیبرنوری به کاربران و کسب‌وکارها را داریم، نیاز است خودمان را برای بالا بردن سرعت دسترسی و تقاضای زیادی که از سوی کاربران وجود دارد، آماده کنیم.»

با تمام اینها اما گویا توضیحات وزیر ارتباطات همچنان نتوانسته کاربران ناراضی را متقاعد کند. ‌پویا پیرحسین‌لو‌، هم‌بنیان‌گذار و ناخدای اجرایی شرکت ابرآروان در واکنش به اظهارات وزیر ارتباطات در توییتر نوشت: «وزیر ارتباطات به جای ربط دادن موضوع اختلالات اینترنت به افزایش تقاضا، مشخصا باید درباره اختلال عمده TLS/ SSL روی بخش گسترده‌ای از اینترنت پاسخ بدهد. اختلال هفته گذشته به شکل سراسری روی تمام درگاه‌های خروج اینترنت بوده است. بعید به نظر می‌رسد اختلالات عمدی نباشد و برخلاف ادعای یکی از سرویس‌دهندگان، تونلینگ از دیتاسنترهای داخلی با هر اسمی باعث بهبود کیفیت نمی‌شود. این اختلالات فقط و فقط زندگی عادی مردم و کسب‌وکارها را مختل می‌کند.»

در حال حاضر همچنان دسترسی به بسیاری از فیلترشکن‌ها امکان‌پذیر نیست، بعضی از وب‌سایت‌هایی که فیلتر نبوده‌اند، حالا در دسترس نیستند و در مقابل دسترسی به بعضی سرویس‌هایی که فیلتر شده بودند، امکان‌پذیر است. با این حال اما معاون امور پستی، ارتباطی و فناوری اطلاعات سازمان تنظیم مقررات اعلام کرده که وضعیت کیفیت شبکه اپراتورها بهبود پیدا کرده است. مجید حقی گفته است که وضعیت کیفیت شبکه اپراتورها در مقایسه با سال گذشته بهتر شده، اما برای بهبود کیفیت سرویس، توسعه شبکه از سوی اپراتورها الزامی است. او معتقد است که وابستگی کیفیت سرویس به تغییرات مصرف ترافیک، نیاز به توسعه و ارتقای شبکه را ضروری می‌سازد و به همین دلیل نصب و راه‌اندازی سایت‌های جدید باند ۲۳۰۰ مگاهرتز، گام مهمی در جهت رسیدن به پایداری شبکه است. حقی حتی برخی تجهیزات مورد استفاده در ساختمان‌ها را هم عامل افت کیفیت شبکه اینترنت می‌داند و اعتقاد دارد که یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش کیفیت شبکه استفاده غیرمجاز از دستگاه‌های تکرارکننده است که در برخی ساختمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و باعث بروز اختلال و افت کیفیت شبکه در محیط اطراف ساختمان می‌شود.

کابوس اینترنت طبقاتی

در شرایطی که کاربران همچنان به تداوم اختلالات و افت کیفیت اینترنت معترض هستند، وزیر ارتباطات از تخصصی کردن یا به عبارتی طبقه‌بندی اینترنت خبر داده است. عیسی زارع‌پور در گفت‌وگوی تلویزیونی خود تاکید کرد که تصمیم درباره موجودیت فیلترینگ باید جمعی گرفته شود و حتی گفت که اگر در گذشته در موقعیت تصمیم‌گیری قرار داشت حتما تصمیمات دیگری می‌گرفت. با این حال وزیر ارتباطات از اعمال قانون بر فضای مجازی دفاع کرد و گفت: «مسیر تصویب این طرح دچار وقفه شده و می‌خواهم این اطمینان را به مردم بدهم که هیچ‌کسی در بین تصمیم‌گیران، تصمیم‌سازان و مدیران جمهوری اسلامی ایران به دنبال قطعی اینترنت نیست. اما فضای مجازی نیاز به قانون دارد؛ زیست بسیاری از حوزه‌ها به فضای مجازی آمده است و ما نمی‌توانیم در جایی که نیاز مردم را برطرف می‌کند، خریدوفروش مردم روی آن انجام می‌شود یا آموزش از طریق آن انجام می‌گیرد، یک فضای بی‌قاعده داشته باشیم.»

او در ادامه به این موضوع اشاره کرد که کودکان و نوجوانان در فضای مجازی به شکلی بی‌پناه رها شده‌اند و بهتر است برای تهدیدات موجود برای آنها در فضای مجازی، چاره‌ای اندیشیده شود. زارع‌پور ارائه اینترنت کودک و نوجوان را راهکاری مناسب در این رابطه دانست و گفت: «برای حمایت از کودکان در این فضا، ابزار کنترلی در اختیار خانواده‌ها قرار داده شده است تا بتوانند از بچه‌های خود مراقبت کنند. همین حالا هم ابزارهای مختلفی برای کنترل والدین روی محتوای مورد استفاده توسط کودکان وجود دارد؛ اما متاسفانه پدرومادرهای ایرانی از آن بی‌اطلاع هستند.» وزیر ارتباطات تاکید کرد که اینترنت کودک هیچ ارتباطی با طرح صیانت نداشته و همزمان به این موضوع اشاره کرد که ارائه اینترنت مخصوص کودکان به نوعی تخصصی کردن اینترنت است. زارع‌پور ایده ارائه اینترنت تخصصی را از برنامه‌های آینده وزارتخانه متبوعش دانست و گفت: «در آینده نزدیک به دنبال این هستیم که برخی از سکوهای فیلترشده را برای بعضی از اقشار خاص که به این سکوها احتیاج دارند، با هماهنگی دستگاه‌های مختلف در اختیارشان بگذاریم. ما می‌خواهیم گشایشی داشته باشیم تا یک سری پلتفرم‌های فیلتر شده برای گروه‌هایی مانند اساتید و خبرنگاران در دسترس باشد.»

طبقه‌بندی دسترسی به اینترنت که به گفته وزیر ارتباطات از اینترنت کودکان و نوجوانان آغاز شده و قرار است در آینده به شکلی گسترده در جامعه اعمال شود، می‌تواند نگرانی‌های جدی از اعمال محدودیت‌های بیشتر، نقض حریم خصوصی و نظارت بر نوع محتوای مورد استفاده کاربران را به دنبال داشته باشد. چنین اتفاقی هر چند به عقیده وزیر ارتباطات هیچ قرابتی با طرح صیانت ندارد، اما اقدامی هم‌سو و هم‌راستا با گمانه‌زنی‌هایی است که درباره اعمال محدودیت اینترنت وجود دارند. این روزها کاربران اینترنت ایران بیش از آنکه طعم توسعه اینترنت و دسترسی راحت و بی‌دغدغه به سرویس‌های مبتنی بر آن را داشته باشند، نگران محدودیت‌ها و اختلالاتی هستند که در ماه‌های اخیر افزایش هم پیدا کرده‌اند.