آیت‌الله شیخ محمدعلی عراقی (اراکی) در سال 1312 هجری قمری در شهر اراک در خانه‏ای روحانی متولد و از کودکی به تحصیل علوم دینی اشتغال یافت. ایشان در نوروز سال 1340 ه. ق به همراه آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری از اراک به قم مهاجرت کرده و حوزه علمیه قم را تاسیس کردند. آیت‌‌الله اراکی پس ازحدود یک قرن تحصیل و تحقیق و تدریس و تالیف در8 آذر ماه سال 1373 چشم از این جهان بست. آیت‌الله اراکی عارفی بزرگ و مجسمه تقوی بود و اگر گفته شود کمتر کسی همانند او در تخلّق به اخلاق و آداب اسلامی مشاهده شده مبالغه نخواهد بود. او در اخلاق شاگرد آیت‌الله میرزا جواد ملکی تبریزی بود و در طول عمر شریف خود تلاش نمود آینه تمام‏نمای استاد خود باشد.
معمولا طلاب در نخستین روزهای ورود به حوزه علمیه این حدیث را می‏آموزند که: «عن رسول‌الله صلّی‏اللّه علیه و آله: اول العلم معرفه‏الجّبار، و آخرالعلم تفویض الامر الیه»، یعنی ابتدای علم، شناخت خدای جبار است و پایان علم توکل و واگذاری کار بر اوست. اگر ابتدای علم معرفت و شناخت و عرفان خدای متعال است، آیت‌الله اراکی یکی از بهترین مصداق‏های «عالم بالله» و «عالم بامرالله» بود. او هم خداشناس بود و هم فقیه بود، و اگر پایان علم توکل بر خدا است، بطوری که همه امور را به او واگذار نماید، آیت‌الله اراکی روشن‏ترین و بهترین مصداق این توکل در دوران معاصر بود. آیت‌الله اراکی اکثر دروس خارج فقه و اصول خود را نزد مرحوم آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری فرا گرفت و خود مجتهدی بزرگ شد و به مقام مرجعیت شیعه نائل آمد. ایشان سالها در حوزه علمیه قم تدریس داشت و کتابهای سودمند و دقیقی تالیف نموده است که به برخی از تالیفات ایشان اشاره می‌شود.
1- کتاب الطهاره، 2 جلد.
2- کتاب البیع، 2 جلد.
3- الخیارات.
4- کتاب النکاح.
5- صلاه الجمعه.
6- رساله فی الارث.
7- رساله فی نفقه الزوجه.
8- رساله فی الاجتهاد والتقلید.
9- تعلیقه علی الدرر.
10- رساله فی اثبات ولایه الامام علی بن ابیطالب علیه‏السلام.
11-رساله‏ای در ولایت تکوینی.
12-اصول الفقه، 3 جلد.
اهمیت علم فقه و اجتهاد در آن روشن است و چون بدون اجتهاد به روش سنتی نمی‏توان پاسخ فقهی مسائل جدید و نیازهای دینی مردم را تامین نمود و اجتهاد بدون تبحّر در اصول فقه و بدست‏آوردن مبانی اصول میسّر نیست پس برای هر کسی که می‏خواهد در حوزه دین اظهارنظر کند فراگیری اصول فقه ضرورت دارد.اصول فقه مقدمه رسیدن به فقه است و از شرافت و ارزش فقه برخوردار است. در طول تاریخ عالمان علم اصول صدها کتاب در این موضوع تدوین کرده‏اند که یکی از بهترین و جدیدترین این کتابها، کتاب «اصول الفقه» از مرحوم آیت‌الله العظمی اراکی است. برای آشنائی بیشتر با این کتاب، برخی از ویژگیهای آن ذکر می‏شود.
- علم اصول فقه یک علم مقدمی است و نباید آن را بصورت مستقل مورد مطالعه قرار داد بطوری که همه عمر یک محقق صرف مقدمه شده و به هدف اصلی که فقه است نپردازد. این نوع نگرش واقع‏بینانه در تمام کتاب آیت‌الله اراکی مشهود است و از بحث‏هایی که صرفا قیل و قال بوده و هیچ نتیجه علمی بر آنها مترتب نیست پرهیز شده است.
-در این کتاب بسیار کم به نقل اقوال پرداخته شده، برای اینکه عمر طلاب تلف نشود و از این جهت کاملاً تحت تاثیر مرحوم آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری بوده است، و لذا می‏توان گفت: در این کتاب نزاع و دعوای با علما و اصولیون وجود ندارد و در همه موارد به اصل تحقیقات و ابتکارات خود مولف پرداخته است.
- در تمام این کتاب ادب و احترام فوق‏العاده مولف آن نسبت به فقها به چشم می‏خورد. در موارد اندکی که نام بعضی از بزرگان را ذکر می‏کند با القاب و کلمات دعایی زیادی آنان را می‏ستاید.
- تمام سه مجلد این کتاب در زمان حیات مرحوم آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری نوشته شده است، و همه جا او را با جمله «شیخنا الاستاد دام بقاءه» و «طال عمره الشریف» یاد می‏کند. و اکثر مطالبی که از استاد خود نقل می‏کند از مجلس درس استاد است، و لذا گاهی به تفاوت مجلس درس استاد با نوشته‏های استاد در کتاب «درر الاصول» اشاره می‏کند و گاهی می‏فرماید: قبلاً نظر مبارک در مساله چنین بوده و اکنون تغییر عقیده داده است و از این جهت این کتاب ارزش فراوانی یافته است.
- در این کتاب نظرات ابتکاری فراوانی در بحث‏های اصولی ارائه شده است که به طرح جدید ایشان از مساله «مقدمه واجب» می‏توان اشاره کرد.
- فراوانی بحث‏ها و مثالهای فقهی و کاربردی کردن اصول فقه از دیگر امتیازات آن است.
- کتاب از دقت و استواری فراوانی بهره‏مند است، از جهت سلیس‏بودن متن، استواری بر قواعد ادبیات عرب و از جهت درستی مطلب آن.
- جلد اول کتاب از بحث "وضع" شروع شده است و به بحث از "موضوع علم" نپرداخته است و تا پایان مبحث "دلیل انسداد" جلد اول کتاب پایان یافته است.
- آیت‌الله اراکی در این کتاب سه جلدی 2 دوره اصول فقه را نوشته‏اند. جلد دوم کتاب ادامه همان بحث دوره اول است که از بحث برائت شروع شده و تا پایان بحث تعادل و ترجیح را دارد و سپس در ادامه همان جلد دوم به مبحث استصحاب برگشته و برخی از عبارتهای آن نیز تکراری است. و جلد سوم کتاب از ابتدای علم اصول که همان بحث از تعریف و موضوع است شروع شده و سپس بحث وضع در جلد اول و سوم تکرار شده است.

*جمهوری اسلامی

  تعداد بازديدها: 1385

    نسخه قابل چاپ