نشست علمی امام خمینی (س) و مسائل مستحدثه پیش از ظهر دیروز (پنجشنبه 11 آبان 96) با حضور جمعی از علماء و روحانیون در دفتر قم مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) برگزار شد.

به گزارش خبرنگار جماران، حجت الاسلام و المسلمین عبدالکریم بی آزار شیرازی در این نشست گفت: فقه اسلامی به خصوص فقه اهل بیت به تعبیر امام فقه هزار و چهارصد ساله است که فقهای بزرگ روی این فقه کار کردند که متصل به شریعت الهی و در میان قوانین دنیا بی نظیر است.

رئیس سابق دانشگاه مذاهب اسلامی ادامه داد: قوانین اروپا یا آمریکا مستدل به آنچه صد سال پیش اتفاق افتاده هستند و مستدل به قوانین الهی نیست. به طور مثال در نوشتن قوانین فرانسه از فقه اسلامی استفاده فراوان شده است.

وی اظهار کرد: خروجی این فقه با عظمت رساله عملیه بود و این رساله تمام ابواب فقهی را نداشت و از سوی دیگر به زبان مردم نبود و عظمت فقه اسلامی در آن انعکاس نداشت. امام که با اشکالات افراد به این فقه مواجه بودند، وقتی در حصر تهران بودند، کتاب تاریخ جواهر به دست ایشان رسید که فصلی در مورد مذاهب زمینی داشت و این مذاهب را عامل رکود بیان کرده است.

بی آزار شیرازی ادامه داد: امام از این کتاب ایده ای گرفتند و وقتی از حصر تهران به قم بازگشتند یک وقت جمعی از عالمان مشهد به رهبری شیخ مجتبی قزوینی برای دیدن امام آمدند و امام نیم ساعت برای آنها صحبت و بیان کردند یک آرزوی من زیارت مشهد و دیگر این است که رساله ای بنویسم که جامع مسائل فقهی و مستحدثه باشد و بعد از رساله های موجود انتقاد کردند که همه مسائل فقهی را ندارد.

وی تصریح کرد: این طور در ذهن جوانان رفته بود که فقه اسلام نمی تواند زندگی امروز را اداره کند و امام ما فرمودند فقه اسلامی برای همه مسائل حکم دارد ولی رساله های موجود جوابگو نیست؛ اگر به قرآن نگاه کنیم نسبت مسائل اجتماعی به مسائل عبادی صد به یک هم نیست ولی مردم به مسائل اجتماعی و سیاسی توجه ندارند.

این شاگرد امام خمینی گفت: چند روز بعد از این سخنان شنیدم که امام در منزلشان درش خصوصی برای مسائل مستحدثه شروع کرده اند و با اشتیاق تمام جلسات را رفتم. ایشان بحث های جالبی داشتند و می خواستند نشان دهند فقه اسلام می تواند جوابگوی مسائل روز باشد. ایشان به موضوع شناسی اهمیت می دادند و سعی می کردند موضوعات احکام را به دقت بررسی کنند.

وی با بیان اینکه امام خمینی (س) عنایت فراوانی داشتند که مسائل اخلاقی را با اخلاق بیان کنند، تأکید کرد: متأسفانه گاهی مسائل اخلاقی در میان ما به حاشیه می رود و حوزه تبدیل به محل اظهار فضل می شود. امام می گفتند مواظب کلمات خود باشید. به طور مثال امام بلیط بخت آزمایی را حرام و دو نفر از علماء حلال می دانستند و امام تأکید داشتند که مواظب حرمت آنها باشید. ایشان می فرمودند به جای اینکه به آنها طعنه بزنید بهتر است دلایل آنها را بشنوید.

بی آزار شیرازی گفت: امام یادداشت های من از کلاس درس مسائل مستحدثه را ملاحظه و تشویق کردند؛ این معلوم است که امام عنایت فراوانی به بروز کردن فقه داشتند که بتواند جوابگوی نیازهای جامعه باشد و امروز هم حقوقدانان دنیا به این نتیجه رسیده اند که فقه اسلام می تواند جوابگوی نیازهای امروز باشد؛ لذا دایرة المعارف های گوناگون نوشته شده و در قوانین دنیا استفاده فراوانی از فقه اسلامی می کنند.

وی اظهار کرد: ما نیاز به مسائل مستحدثه و نشان دادن عظمت فقه اسلامی داریم و امام وقتی دیدند مسائل مستحدثه به رادیو و تلویزیون کشیده شده اظهار خوشحالی کردند. اگر امام زنده بودند از جلسه امروز بسیار خوشحال می شدند.

آیت الله محمد قائنی نیز در این نشست گفت: ما نسبت به فقه اسلامی معتقدیم هیچ مسأله ای نیست مگر اینکه موقفی از شریعت در آن در نظر گرفته شود و مبنای عمومی شیعه هم از قدیم بر همین بوده است؛ تنها در اصول اولی جرأت تصدی مسائل مستحدثه یا نبوده و یا کمتر بوده است و به قول آیت الله بروجردی شاید اولین کسی که این بحث را به طور جدی باز کرد مرحوم شیخ طوسی در کتاب معروف «النهایه» بود.

این استاد حوزه ادامه داد: ایشان برای دفع تهمت از شیعه که فقهشان پویا نیست کتاب «استبصار» را نوشتند مبنای این کتاب بیان عدم تناقض محکّم در فقه شیعه است. برای اثبات اینکه فقه شیعه توانایی پاسخگویی به مسائل روز را دارد بر اساس روایات این را متذکر شد که هیچ مسأله ای نیست مگر اینکه در کتاب «علی» آمده است.

وی تأکید کرد: نباید تخیل کرد فقهی با این حجم قابل جمع در یک مجموعه محدود نیست. صاحب رسائل کل روایات را در حدود 10 صفحه سنگی آورده است و افتخار فقه شیعه است که مبنای آن مستند به سخنان ائمه است.

قائنی افزود: تمایز فقه ما با اهل سنت این است که فقه شیعه در عین محدودیت شکل گرفته است. کسانی که در بخش مسائل جدید فقهی وارد شدند و راه را بر دیگران باز کردند، ولو اینکه الآن جمود حس می شود، دو خصوصیت جرأت و جوهره علمیت داشتند. کسانی که می خواهند بر مسائل مستحدثه وارد شوند باید به علم اصول واقف باشند و باید تن به زحمت دهند.

وی با تأکید بر اینکه عده ای از بزرگان به دلیل سهل نبودن تن به مسائل مستحدثه نمی دهند، یادآور شد: مسائل فقه از زمان شیخ طوسی انقدر چکش خورده که جایی برای اظهار نظر باقی نمی ماند. اما اگر کسی بخواهد به مسائلی که در کتاب های سابق نیست ورود کند باید زحمت نبود سیر مسأله را متحمل شود. قطعا در کثیری از مسائل گذشته فقه معاصر مسائل جدید می آورد؛ البته بزرگان حدود اشخاص را رعایت می کردند.

آخرین سخنران این نشست آیت الله عباس ظهیری بود که امام خمینی (س) را احیاگر فقه، فقاهت و دیانت دانست و گفت: خاتمیت به معنای انقطاع وحی و مدعی است تمام قوانین مورد نیاز بشر تا قیام قیامت را پاسخگو است. مشکل استمرار خاتمیت در عصر غیبت است. چگونه خاتمیت در این عصر همه نیازها را پاسخگو است؟ احکام الهی چگونه استمرار پیدا می کند؟ اینجاست که مسأله اجتهاد مطرح می شود.

نویسنده کتاب «معتمد تحریر الوسیله» با تأکید بر اینکه اجتهاد و فقاهت حافظ استمرار خاتمیت است، تصریح کرد: اگر اجتهاد را بگیرید باب وحی بعد از پیامبر و تفسیر آن بعد از ائمه معصومین (علیهم السلام) به پایان رسید. بنابر این با انقطاع حضور معصوم، اجتهاد حافظ استمرار وحی است.

وی ادامه داد: دوری جامعه از اهل بیت (علیهم السلام) ضربه محکمی بر خاتمیت زد. ضربه دوم را قرن هفتم خورد که باب اجتهاد به طور کلی پلمپ شد و الآن نتیجه این شده که در مرحله اول منبع استنباطشان کلمات علمای اربعه شد و آنها را همردیف پیامبر (ص) قرار دادند. مسائل مستحدثه بیشترین نقش را در حفظ فقه اهل بیت (علیهم السلام) دارد.

ظهیری در بخش دیگری از سخنان خود اظهار کرد: امام هم در اصل استنباط و هم در مسائل مستحدثه ویژگی هایی دارد. ویژگی اول این است که مبتنی بر مبانی است. ویژگی دوم ورود امام در مسائل مستحدثه است. مسائلی نظیر بیمه، سفته، مسائل بانکی و نماز در هواپیما را که امام مطرح کردند نشان می دهد که ایشان موضوع شناسی دقیقی داشتند. ویژگی سوم این است که امام در تبیین استدلال بسیار سنجیده عمل کردند.

وی در مورد ویژگی کتاب «معتمد تحریر الوسیله» گفت: ما قبل از هرچیز مسائلی که ریشه در گذشته داشته را بیان کردیم. هیچ مسأله ای نیست که امام اشاره ای کرده باشد مگر اینکه ما ادله آن را بیان کردیم.